Alergie pokarmowe

Czym są alergie pokarmowe?

Zadaniem naszego układu odpornościowego jest reagowanie na obce dla organizmu substancje nazywane alergenami (antygenami), co powoduje odpowiedź w postaci wytwarzania przeciwciał i szeregu dalszych reakcji. Jest to niezbędne, aby chronić organizm np. przed chorobotwórczymi bakteriami i wirusami. W przypadku nadwrażliwości pokarmowej mechanizmy te są uruchamiane niejako omyłkowo, gdy jako zagrożenie traktowane są nieszkodliwe białka pokarmowe.

W odróżnieniu od innych dolegliwości pokarmowych (jak na przykład nietolerancji, które opisujemy w osobnym dziale) alergie pokarmowe są IgE-zależne. Oznacza to, że nasz system odpornościowy mając kontakt z substancją uczulającą wytwarza zbyt duże ilości immunoglobulin typu E, które zwalczają antygeny pokarmowe poprzez wyzwolenie histaminy i innych substancji odpowiadających za reakcję alergiczną. 

Jak rozpoznać objawy alergii pokarmowych?

Reakcja alergiczna na pokarm może wywołać objawy skórne, objawy ze strony układu pokarmowego, oddechowego oraz w ciężkich przypadkach układu krążenia. Reakcje mogą mieć szeroki zakres – od łagodnych, poprzez silne, a w skrajnych przypadkach zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny.

Łagodne objawy mogą obejmować jeden lub więcej z poniższych symptomów:

·         zaczerwienienie skóry (u niemowląt i małych dzieci charakterystyczne są czerwone szorstkie policzki, czerwone plamy pojawiające się za uszami, w zgięciach kolan i łokci, czasami na całym ciele)

·         obrzęk

·         swędzenie, pieczenie skóry (pokrzywka)

·         nudności i wymioty

·         biegunka

·         ból brzucha

·         wzdęcia, kolki

·         zatkany nos (obrzęk śluzówki), katar

·         suchy kaszel

Silne objawy mogą obejmować jeden lub więcej z poniższych symptomów:

·         obrzęk ust, języka i gardła

·         trudności w przełykaniu

·         płytki oddech

·         zasinienie

·         spadek ciśnienia krwi

·         utrata przytomności

·         ból w klatce piersiowej

Wystąpienie silnych objawów – samych, lub jednocześnie ze słabszymi może być zapowiedzią wstrząsu anafilaktycznego i wymaga natychmiastowego leczenia.

Objawy alergii na pokarm zwykle występują bardzo szybko - nawet natychmiast mogą pojawić się objawy miejscowe takie jak obrzęk i zaczerwienienie. Objawy ogólne mogą pojawić się w czasie od 5 minut do 2 godzin od podania uczulającego pokarmu.

Specyficzne dla reakcji alergicznych jest to, że pierwsze podanie nowego pokarmu może nie spowodować objawów. Organizm po pierwszym kontakcie wytworzy jednak przeciwciała i następne podanie skończy się już wystąpieniem reakcji alergicznej, podobnie reakcje wystąpią przy kolejnych kontaktach z alergenem. Nawet śladowa ilość uczulającego pokarmu może wyzwolić reakcję alergiczną.

Objawy przewlekłe

Alergia prowadzi zwykle do większej podatności na infekcje. Alergicy częściej chorują na zapalenia zatok, gardła, ucha, oskrzeli. Dolegliwości uczuleniowe pogarszają samopoczucie, wpływają negatywnie na jakość snu, powodują nerwowość i nadpobudliwość. W  przypadku alergii pokarmowych  długotrwale może utrzymywać się brak apetytu, nawracające biegunki lub zaparcia, co może powodować u dzieci słabsze przybieranie na wadze i wolniejszy wzrost.

Przewlekły stan zapalny skóry spowodowany zaburzeniami immunologicznymi w związku z  alergią (pokarmową, wziewną lub kontaktową) określa się mianem Atopowego Zapalenia Skóry (AZS). Na ciele chorego pojawiają się liczne czerwone, swędzące, łuszczące się, suche plamy. Najczęściej zlokalizowane są na policzkach – u dzieci policzki stają się intensywnie czerwone i szorstkie, skóra może być też napięta i błyszcząca jakby była „polakierowana”, plamy pojawiają się też za uszami, w zgięciach łokci i kolan, mogą obejmować prawie całe ciało. Chora skóra staje się bardzo podatna na zakażenia bakteryjne i grzybicze. Mogą tworzyć się pęcherzyki przypominające poparzenie pokrzywą,  które zadrapane zaczynają się sączyć. Objawom tym może towarzyszyć szorstka skóra na łokciach, kolanach i pośladkach oraz nadmierny łojotok. AZS często występuje nawrotowo – po okresie poprawy i ustąpienia objawów, odnawia się i nasila.

Objawy alergii mogą ujawnić się w każdym wieku. Najczęściej pierwsze symptomy alergii pokarmowej pojawiają się już u niemowlęcia karmionego wyłącznie piersią, gdyż uczulać mogą obecne w pokarmie śladowe ilości obcych białek. Karmiąca mama powinna w tej sytuacji przejść na dietę i wyeliminować przynajmniej najbardziej alergenne produkty.

Bardzo ważne jest jak najwcześniejsze zapobieganie alergiom pokarmowym, gdyż chroni to dziecko przed wystąpieniem w późniejszym okresie życia innych chorób o podłożu nadwrażliwości i może zapobiec zjawisku tzw. „marszu alergicznego”. Określenia tego używa się dla pewnego wzoru rozwoju choroby alergicznej, która u niemowląt rozpoczyna się zwykle od alergii pokarmowej (najczęściej na mleko krowie i białko jaj), atopowego zapalenia skóry i dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Następnie u dzieci około 3 roku życia ujawniają się alergie na kolejne produkty spożywcze. W więk­szo­ści przy­pad­ków objawy aler­giczne doty­czące skóry i prze­wodu pokar­mo­wego słabną lub cał­ko­wi­cie zani­kają z wie­kiem (przykładowo z aler­gii na białko mleka kro­wiego wyra­sta około 85% dzieci).  Niestety u dużej części (20-40%) starszych dzieci, u których wystąpiło wcześniej atopowe zapalenie skóry i alergia pokarmowa, rozwija się katar sienny i/lub astma alergiczna. 

Zjawisko marszu alergicznego stanowi bardzo poważny problem, a jedynym sposobem zmniejszenia prawdopodobieństwa rozwoju astmy jest wczesne zapobieganie rozwojowi alergii i skuteczne leczenie pierwszych etapów choroby, czyli w przypadku alergii pokarmowych dieta eliminacyjna.